Jet Lag

İnsanlar, alıştıkları zaman diliminden farklı zaman dilimlerindeki ülkelere uzun süreli seyahatlerinde biyolojik saatlerinin çalışma düzeninin bozulması (jet lag) sonucu bazı rahatsızlıklar (jet lag semptomları) yaşarlar. Melatonin, ramelteon, tasimelton döngüsel ritim düzensizliklerini giderici özelliktedirler. Uzun süreli uçuşlar insan vücudunda fizyolojik etkilere de neden olur.

Eşzamansızlık ve döngüsel ritim bozukluğu anlamında olan jet lag, insanın biyolojik saatinin çalışma düzeninin alışık olduğu bulunduğu zaman diliminden, alışık olmadığı farklı bir zaman dilimine hızlı geçişinde bozulmasının bir sonucudur.

Jet lag, insanların farklı zamanlı (saat farkı olan) ülkelere seyahatlerinde yaşanır. Ancak, bulunulan zaman diliminden doğuya doğru yapılan seyahatler insanları batıya doğru yapılan seyahatlerden daha çok etkiler, nedeni doğuya doğru yapılan seyahatlerin günü uzatmasıdır, o nedenle bu insanlarda jet lag etkisi daha da artar.

İster doğudan batıya doğru, ister batıdan doğuya doğru olsun, saat farkı 3’ü geçen eşzamansız ülkelere seyahat eden insanlarda biyolojik saatlerinin çalışma düzeninin bozulmasının belirtileri gözlenir. Bu belirtiler ‘jet lag semptomları’ olarak bilinir; örneğin, azalan dikkatlilik, yorgunluk, bitkinlik, isteksizlik, azalan anlama gücü, alışılmış uyuma/uyanma zamanlarında engellenme.

Döngüsel ritim düzenleyicilerinin en iyi bilineni melatonin’dir. Melatonin, beyinde pineal bezden salınan bir hormondur, ‘uyumayı söyleyen hormon’ olarak da bilinen melatonin’in salınımı, gün ışığının retinaya ulaşması ile durur.

Melatonin ve döngüsel ritimlerin düzensizliği jet lag için iki esas faktördür. Melatonin, gün ışığının alışılmamış zaman dilimi içerisinde kalınmasındaki döngüsel ritim düzensizliklerini (kronobiyolojik etkiler) önlemektedir. Ramelteon ve tasimelton gibi melatonin benzerlerinin de melatonin reseptörleri ile kuvvetli afinitesi olduğundan, bunlar da döngüsel ritim düzensizliklerini giderici özelliktedirler. Farklı zaman dilimlerine seyahat edecek insanlar döngüsel ritim düzenleyicilerini doktor kontrolünde kullanmalıdırlar.

Uzun süreli farklı zaman dilimlerine uçuşların insan vücuduna fizyolojik etkileri uçakların özelliklerinden kaynaklanır. Uçakların kabin basıncı 1525 – 2440 metre yükseklikte atmosfer basıncına denktir. Bu basınçta vücut boşluklarındaki serbest hava % 25 genişler, bu genişleme beraberinde kulakta rahatsızlık (aerotitis) yaşatır. Düşük kabin nemi’nden dolayı insan vücudundan su kaybı (dehidratasyon) olur. Uçuşta uzun süre oturma bacaklarda ve ayaklarda şişmelere (dependent edema), uçağın uçuşta hava boşluğuna düşmesi (türbülans) insan vücudunda berelere (travma) neden olabilir.

Uçakta, uçma korkusu ve davranışların sınırlı olma korkusu (claustrophobia) psikolojik sıkıntı yaratabilir.

Jet lag semptomları da uzak ülkelere seyahat eden insanların yaşadıkları fizyolojik etkilerdir.

Kaynaklar
1. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, 17. Ed., USA, 1999
2. beta.docguide.com (erişim tarihi: 01.03.2011)
3. www.travel-images.com (erişim tarihi: 29.03.2011)