Fobileri anlayabilmek için öncelikle, “korku” ve “kaygı/anksiyete” kavramlarını anlamak gereklidir. Korku, kişinin güvenliğini ya da yaşamını tehdit eden somut bir tehlike karşısında ortaya çıkan otomatik, sağlıklı ve yaşamın devamı için gerekli bir tepkidir. Ortaya çıkan korku duygusu, korkulan nesne ya da durum karşısında gerekli tedbiri almayı getirir. Kaygı/anksiyete, korkuya benzer bir duygu olmasının yanı sıra, korkuda olduğu gibi somut bir durum ya da belirgin bir tehlike olmaksızın kişide aniden gelişen huzursuzluk ve kötü bir şey olacağına dair endişedir. Ancak ortada bu huzursuzluğu izah edecek bir tehdit ya da tehlike mevcut değildir. Fobilere baktığımızda ise, ortaya konulan korku ve kaygı/anksiyetenin, bunların nedeni olduğu söylenilen durum ile orantısız ve abartılı şekilde geliştiğini görürüz. Kişi, fobi geliştirdiği nesne ya da duruma ilişkin tepkinin abartılı, aşırı ve mantıksız olduğunun farkındadır ancak bu tepkilere engel olamaz, onları kontrol edemez. Bu nedenledir ki kişi, kendisinde fobi tepkisi gelişmesine neden olan yer, durum ve nesnelerden uzak durmak için yüksek bir efor sarfeder, ısrarlı bir şekilde kaçınır.
En sık görülenler arasında hayvan (kedi, köpek, fare vs.), böcekler (yılan, arı, örümcek vs.), yükseklik, gök gürültüsü, karanlık, şimşek, klastrofobi/kapalı alan (asansör, duş kabini, kapalı görüntüleme cihazları, tüneller vs.), agorafobi/toplu alan (pazarlar, caddeler, alışveriş merkezleri, sinema, tiyatro vb. mekanlar), uçak, enjeksiyon, kan verme, kan görme, dişçi, uçurum, düşme, hız fobileri yer almaktadır. Toplumun %5 ila 10 kadarında görülen fobiler, zannedilenden çok daha yaygın olup kadınlarda erkeklerden ortalama 2 kat daha fazla rastlanmaktadır.
Fobiler sonucu çarpıntı, nefes alamama, terleme, sıcak basması, mide bulantısı, bulanık görme, ağız kuruluğu, yutkunma güçlüğü gibi fiziksel tepkiler gelişebilmekte, zaman zaman bayılma gibi durumlar görülebilmektedir. Ortaya çıkan bu tablo nedeniyle kişi sokağa çıkamaz, tek başına kalamaz, fobi yaratan durumdan kaçınmak için neredeyse insan üstü bir çaba sarf eder hale gelebilir. Bu durum onun sosyal yaşamını, ilişkilerini, okul ya da iş hayatındaki işlevselliğini, aile yaşantısını bütünüyle olumsuz yönde etkileyebilir.
Özellikle çocukluk dönemi korkuları gelişimsel dönemlere özgü olabilmekte, pek çoğu doğal kabul edilmektedir. Benzer şekilde yetişkinlikte gelişen bazı korkular da bireyin yaşamını kısıtlamadığı ve zorlaştırmadığı sürece terapotik bir müdahale gerektirmeyebilir. Bu korkular ancak kişinin özgürlük alanını sınırlandırdığı, tek başına baş etmekte güçlük çektiği aşamada tedavi gerektirir hal almış demektir.
Tedavi edilmediği takdirde, ömür boyu sürebilen ve kişinin yaşamını çekilmez hale getirebilen fobilerin tedavisinde bilişsel-davranışçı tekniklere dayanarak geliştirilen bir psikoterapi yaklaşımı oldukça etkili sonuçlar vermekte, fobiler kalıcı şekilde ortadan kaldırılabilmektedir.
Siz bir Doktor musunuz?
